سه ‌اصل سلامت روان

بدون ترديد آرامش اولين شرط روان سالم است و در سايه آن مي‌توان به شكل متعادلي به ساير امور زندگي و پيشرفت هم رسيد. البته منظور از آرامش، آرامش نسبي و نداشتن دغدغه‌هاي متعدد و گاه فلج‌كننده است.

سازمان جهاني بهداشت كه هدف خود را دستيابي به عالي‌ترين سطح ممكن بهداشت براي همه مردم تعيين كرده، در اساسنامه خود در تعريف سلامت مي‌گويد: «منظور از سلامت، حالت رفاه كامل جسماني، رواني و اجتماعي است، نه صرفا فقدان بيماري يا عليلي.»

بر اساس اين تعريف، فردي داراي سلامت روان است كه: «توانمندي‌هاي خود را بشناسد و توانايي مقابله با استرس‌هاي روزمره را داشته باشد و به شكل مفيد و موثري در جامعه مشاركت و فعاليت داشته باشد.»

هرچند بر اساس تعريف سازمان جهاني بهداشت، منظور از سلامت فقط بيمار نبودن نيست، اما هيچ راهكاري درباره اينكه چگونه مي توان در تمام زمينه‌هاي جسماني، رواني و اجتماعي رفاه را به دست آورد، ارائه نشده است.

البته پژوهشگران و محققان در هر دو ميدان؛ يعني بهداشت جسم و بهداشت روان، گام‌هاي جدي برداشته‌اند.

اگر بخواهيم تعريفي سخت‌گيرانه براي روان سالم مطرح كنيم بايد فردي را در نظر بگيريم كه از هر نظر هيچ‌گونه مشكلي نداشته باشد و در شرايطي هم كه در معرض استرس‌هاي گوناگون قرار مي‌گيرد حتي به‌طور موقت، دچار مشكل نشود.

چنين افرادي علاوه بر اينكه از كيفيت زندگي خوبي برخوردارند و به خوبي زندگي مي‌كنند، بايد به ساير افراد در داشتن زندگي خوب كمك ‌كنند، در حالي كه در جامعه امروزي، كمتر كسي را مي‌توان يافت كه با اين تعريف، روان سالمي داشته باشد.

بيشتر افراد در برخورد با مسايل روزمره زندگي، علاوه بر اينكه مشكلاتي با شدت‌هاي مختلف را تجربه مي‌كنند، دچار استرس‌ نيز مي‌شوند. برخي از اين مشكلات، زودگذر هستند و برخي نقشي ماندگارتر دارند.

اول، آرامش

بدون ترديد آرامش اولين شرط روان سالم است و در سايه آن مي‌توان به شكل متعادلي به ساير امور زندگي و پيشرفت هم رسيد. البته منظور از آرامش، آرامش نسبي و نداشتن دغدغه‌هاي متعدد و گاه فلج‌كننده است.

البته در دنياي امروز، هيچ‌كس بدون دغدغه و گرفتاري نيست، اما نكته مهم اين است كه فرد بتواند به درستي شرايط را ارزيابي و براي رفع و كاهش اين نگراني‌ها اقدام كند و در صورتي هم كه مشكلات قابل‌ حل نيستند به‌گونه‌اي با آنها كنار بيايد، نه اينكه گرفتاري‌ها، عملكرد و زندگي او را تحت‌تاثير قرار دهند و باعث سلب آرامش از او شوند.

دوم، مديريت هيجان

از ديگر ويژگي‌هاي مهم سلامت روان، توانايي كنترل و بروز مناسب احساسات و هيجان‌ها است. بروز احساسات بايد به‌گونه‌اي باشد كه از يك طرف فرد نخواهد احساس‌هايش را سركوب كند و از طرف ديگر، مهارگسيخته آنها را بروز ندهد.

همچنين انتظار مي‌رود ذهن سالم بتواند محيط پيرامون خود را به‌درستي ادراك كند. انسان به كمك حواس پنجگانه، جهان را درك مي‌كند، دركي كه با واقعيت بيروني هماهنگ است؛ چيزي نه بيشتر و نه كمتر از آن.

ممكن است تعجب كنيد و بپرسيد مگر ممكن است ادراك‌ها با واقعيت همخوان نباشند؟ بله! در برخي شرايط بيمارگونه، ممكن است فرد دركي درست از عالم خارج نداشته باشد، براي مثال صدايي بشنود يا چيزي ببيند كه وجود خارجي ندارد.

البته اين موضوع در صورتي غيرطبيعي خواهد بود كه اين مساله تكرار شود و بيش از يكي، دو بار اتفاق بيفتد.

سوم، شناخت

يكي ديگر از خصوصيات ذهن سالم، شناخت است. منظور از شناخت، مجموعه‌اي از توانايي‌هاي مغز شامل هوشياري، توجه و تمركز، حافظه، زبان و... است كه هر فردي با توجه به شرايط خود از آن بهره‌مند است. سالم بودن اين توانايي‌ها تامين‌كننده و نشانگر بخشي از سلامت روان ما هستند.

شايد در اين نوشته همه خصوصيات يك روان سالم بيان نشده باشد، اما به بخشي از مهم‌ترين خصوصيات آن اشاره شده است.

همه توانايي‌ها و خصوصيات گفته شده خود را به صورت يك نماد بيروني و عيني بروز مي‌دهند كه آن «رفتار» است.

بررسي رفتار، عيني‌ترين روشي است كه با ارزيابي آن مي‌توان درباره سلامت روان افراد اظهارنظر كرد. بنابراين داشتن رفتاري متناسب با شرايط پيراموني از اصلي‌ترين خصوصيت‌هاي نشانگر سلامت رواني افراد است.

شايد به همين دليل است كه علوم رفتاري همواره در كنار روان‌پزشكي و سلامت روان به عنوان علمي ذكر مي‌شود كه تلاش مي‌كند با شناخت بهتر ذهن و مغز به سمت بهبود كيفيت زندگي و ارتقاي سلامت حركت كند.